Powstanie Celalów: Rewolucyjna Wyrzutnia Idei Religijnych i Społecznych w 15. Wieku w Iranie

Rok 1443 przyniósł na ziemie Persji burzliwe wydarzenie – powstanie Celalów. Była to nie tylko próba obalenia rządzącej dynastii Kara Kojnidów, ale również manifestacja szerokiego społecznego niezadowolenia i fermentu ideowego.

Aby zrozumieć genezę tego ruchu, musimy cofnąć się do poprzednich dekad XV wieku. W Persji panowała wówczas dynastia Timurydów, która po śmierci swego założyciela Timur Lenka zaczęła tracić na sile. Słabość władzy centralnej i rosnące problemy ekonomiczne stworzyły podatny grunt dla radykalnych idei.

Celalowie, zwani również “ludźmi prawa” lub “prawymi ludźmi”, reprezentowali nurt religijny o charakterze mesjanistycznym. Wierzyli oni w nadejście Mahdiego – zbawiciela islamu, który przyniesie sprawiedliwość i odnowi świat.

Przywódcą Celalów był Muhammad ibn Ali, karizmatyczny kaznodzieja z Isfahanu. Głosił on nauki o równości społecznej, skrajnej ascezie i surowym przestrzeganiu prawa islamskiego.

Celali nie byli jedynie grupką fanatyków religijnych. Ich szeregi uzupełniano przez różne grupy społeczne: biednych rolników sfrustrowanych z powodu wysokich podatków, kupców zubożałych wskutek kryzysu gospodarczego oraz rzemieślników pozbawionych pracy.

Powstanie Celalów rozpoczęło się od serii lokalnych buntów w regionach Azerbejdżanu i Khorasanu. Podstawowe żądania powstańców obejmowały:

• Obniżenie podatków
• Redistrybucję ziemi
• Ustanowienie sprawiedliwego systemu sądowniczego
• Wyplenienie korupcji

Rząd Kara Kojnidów początkowo lekceważył groźbę ze strony Celalów. Jednakże ruch ten szybko się rozrastał, a jego siły zaczęły kontrolować coraz większe obszary kraju.

W latach 1446-1447 Celali dotarli aż do stolicy Persji – Tebriz, gdzie doszło do krwawej bitwy z armią Kara Kojnidów. Mimo że początkowo Celalowie odnieśli kilka zwycięstw, ostatecznie zostali pokonani.

Powstanie Celalów zakończyło się klęską, a ich przywódca Muhammad ibn Ali został stracony w 1448 roku.

Skutki Powstania Celalów:

Chociaż powstanie Celalów nie osiągnęło swoich głównych celów politycznych, miało znaczący wpływ na rozwój Iranu w XV wieku:

Aspekt	Wpływ
Polityczny	Odsłoniło słabości dynastii Kara Kojnidów i przyczyniło się do jej upadku w 1465 roku.
Społeczny	Podkreśliło rosnące napięcie społeczne w Persji i potrzebę reform społecznych.
Religijny	Wprowadziło do dyskursu religijnego idee mesjanizmu i radykalnego interpretacji islamu.

Powstanie Celalów było ważnym wydarzeniem w historii Iranu, które ujawniło problemy społeczne i polityczne XV wieku. Choć zakończyło się klęską, inspirujące przesłanie o sprawiedliwości społecznej i równości nie zginęło.

W dalszej perspektywie historycznej idee Celalów wpłynęły na rozwój ruchu religijnego w Iranie, a ich ducha walki o sprawiedliwość można odnaleźć w późniejszych ruchach reformistycznych.